De waardeverdeling in de keten van consumptieaardappelen voor de verwerkende industrie is al langere tijd scheef. Een stijgende kostprijs en risico’s in de teelt komen onevenredig veel voor rekening van de telers, terwijl ze daar onvoldoende voor worden gecompenseerd. Lang is dit geslikt, maar telerscoöperatie Nedato constateert dat een verandering aanstaande is.
De verlaging van de contractprijs in het licht van de scheve waardverdeling was de druppel die de emmer deed overlopen. Zes tot zeven procent van de consumptieaardappeltelers in Noordwest-Europa besloot vanwege economische redenen te stoppen met aardappelteelt. Een tekort aan grondstoffen voor de verwerkende industrie is een mogelijk gevolg. “Met een afnemend animo aan de telers kant komen de verwerkers in een spagaat. Het is zoeken naar een nieuw evenwicht”, stelt directeur Wim Van de Ree van Nedato.
Van de Ree stelt dat de omslag hard nodig is. “De kosten stijgen en risico’s nemen toe. Neem bijvoorbeeld klimaat en regelgeving. Het komt volledig op het bordje van de teler. De kostprijsstijging en dalende contractprijzen zorgen voor een gat dat steeds groter wordt. Het onderbouwt het argument om te komen tot een andere waardeverdeling in de keten.” Hij haalt het klimaat aan als voorbeeld. “Het opbrengstverloop van de laatste tien jaren is, zelfs met de stappen in de veredeling van de rassen, niet toegenomen. Oogsten gingen verloren door regen, rot of beperkt door droogte.. Allemaal factoren die lijden tot minder opbrengst. Het is een trend, de risico ‘s moeten beter verdeeld worden.”
“Greendeals, het zevende amendement stikstof, de vroege oogstdatum van 1 oktober, verplichte rotatie van één op vier. Het zijn allemaal bedreigingen, waar de teler mee om moet gaan. De maatschappij vraagt ondertussen aandacht voor de omgevingsfactoren. Op zich niet erg zolang de bijbehorende investeringen en risico`s maar gedekt worden. Het areaal aardappelen in Nederland zit aan z’n max en daar ligt de druk. Het zal maximaal stabiel blijven.” Ook krijgen telers voor de kiezen dat er steeds minder gewasbeschermingsmiddelen beschikbaar zijn. “Alternatieven zijn duurder en minder effectief. Het zorgt ervoor dat de kostprijs nog verder stijgt.”
Intensieve begeleiding noodzakelijk
Door de veranderingen stijgt ook de behoefte aan intensievere begeleiding, stelt Van de Ree. “Oplossingen voor bijvoorbeeld ritnaalden, loofdoding en kiemremming. Het levert veel vragen op. Het is een kwestie van risicospreiding in combinatie met rassen waarmee je risico’s kunt indekken. Met voldoende teelttechnische begeleiding kunnen de telers de uitdagingen aan.” De Coöperatieve Zuidelijke Aan- en Verkoopvereniging (CZAV) en Nedato kunnen het complexe geheel rondom de aardappel bij de teler overzien. “Wij merken dat er steeds meer vraag is naar advies over bijvoorbeeld rassenkeuze, prijsvorming, bewaring en bouwplanrotatie. Wij kunnen dat plaatje invullen en dat maakt ons uniek. Wij hebben een vrij sterke relatie met zowel teler als verwerker.” De begeleiding gaat verder dan teelttechnische aspecten. “Er moet veel meer gebeuren. Er liggen veel vraagstukken om risico’s te verkleinen en kosten te verlagen.”
Naast de begeleiding is het komen tot een andere waardeverdeling in de keten een belangrijk streven van Nedato. “Als dit niet verbetert, gaan telers die gestopt zijn niet meer beginnen en zullen er nieuwe telers stoppen. Verderop in de keten wordt dit nog onvoldoende gemerkt en geweten.” In de aardappelteelt zijn telers al jarenlang bezig met schaalvergroting. Normaal gesproken zou de synergie, die door schaalvergroting ontstaat, beschikbaar moeten komen voor de telers. “Dat is echter te weinig gebeurd. De synergie is grotendeels in de keten verdwenen. Als de telers geen rendementsverbetering merken, dan houdt het een keer op. De verwerkende industrie heeft geen rekening gehouden tot waar de rek zat.”
“Afgelopen voorjaar is er iets geknakt”, constateert Van de Ree. De kosten worden steeds hoger. Het naar beneden brengen van de contractprijs kwam als een blikseminslag. “De tendens van het groeiende gat tussen kostprijsstijging en contractprijzen was al jarenlang aan de gang De stap om afgelopen voorjaar de contractprijs te verlagen, is te veel geweest. Het heeft iets losgemaakt. Zes tot zeven procent van de telers heeft besloten om te stoppen, uit frustratie dat er te weinig wordt verdiend. Het areaal is hierdoor met zo’n vijf procent gezakt. Dit is echt een ‘game-changing moment’. Hoe motiveer je akkerbouwers om weer te gaan telen? De prijscontracten spelen daarin een cruciale rol. De telers moeten voldoende geloof en vertrouwen hebben om terug te keren.”
Belangenbehartiging in ketenverband
Voor Nedato zit de bijdrage aan de oplossing op twee sporen. Enerzijds rendementsverbetering, anderzijds een intensievere begeleiding van de telers. “Wij zijn een telersorganisatie, met een behoorlijke achterban en voldoende volume om belangrijk te zijn voor afnemers Wij zetten ons in om als een belangenbehartiger voor de telers om er voor te zorgen dat er een gezonde verhouding is tussen telers en verwerkers. We zijn ons erg bewust van het feit dat verwerkers behoefte hebben aan telers, maar ook van het feit dan telers behoefte hebben aan verwerkers. We kunnen niet zonder elkaar. Maar wel in een gezonde verhouding.”
De boodschap is wel duidelijk. “Het kan niet langer zijn dat de strijd in de markt over de rug van de teler wordt gespeeld. Wij zijn overigens niet de enige die hier een rol spelen. Telers kunnen zelf ook in het gesprek met de afnemers praten over de gewenste afspraken. Het is zoeken naar een nieuwe balans. Er moet gewoon een betere waardeverdeling komen.”
Het tweede spoor met de intensievere begeleiding betekent dat de buitendienstmedewerkers van Nedato en CZAV een cruciale rol krijgen in een ‘keten in onzekerheid’. “Belangrijk voor telers is in ieder geval om te weten wat hun kostprijs daadwerkelijk is. Op basis daarvan moet de teler hun keuzes bepalen. Eerst rekenen dan beslissen. We helpen onze telers om een overwogen keuze te maken en risico`s te spreiden. Nedato is daarbij een financieel sterke organisatie met een eerlijk systeem van tarreren en kwaliteitsbeloning.”
Tekst: Martin de Vries
Beeld: Nedato
