Pierre Jaymaert is een landbouwer uit het Luikse Darion die sinds enkele jaren een deel van zijn areaal heeft omgezet naar bio-teelt. Vorig jaar teelde hij op twee hectare daarvan bio-cichorei voor verwerking door BENEO-Orafti. “Zij zorgen voor zaden, advies, oogst, reiniging en afvoer. Het enige waar wij ons druk om moeten maken is de groei en onkruidbestrijding.”
Pierre Jaymaert heeft samen met zijn broer en vader een boerderij waar ze zo’n 240 hectare grond bewerken. Ze werken er grotendeels klassiek maar een kleine tien procent van de grond wordt gebruikt voor biologische landbouw. Jaymaert vertelt dat ze dit langzaam willen uitbreiden om te zien of ze niet op problemen stoten, vooral wat betreft de onkruidbestrijding. “We doen aan bio-landbouw sinds drie jaar. De jaren ervoor zit je in een overgangstraject waarbij je produceert volgens de bio-regels maar je product nog wel verkoopt als conventioneel product. Pas in het derde jaar mag je je product als bio labelen. Er is af en toe controle, ook onverwacht, en als er iets niet in orde is, moet je weer twee jaar wachten om je product als bio te mogen verkopen. Een knelpunt is dat men de bio wel promoot maar de commercialisatie van de eindproducten is zeker nog niet optimaal. We moeten een evenwicht vinden tussen bio en klassieke producten.”
Gunstige ligging
Naast traditionele gewassen zoals tarwe of bieten worden er op de boerderij ook al meer dan dertig jaar groenten geteeld. “We hebben enorm veel geluk met onze ligging. We kunnen aardappelen leveren aan de Société du terroir de Geer, een coöperatie die streeft naar duurzame aardappelteelt. De fabriek van Hesbaye Frost, waar men groenten verwerkt en direct invriest, ligt enkele honderden meters van hier. De fabriek had een vraag naar bio-producten en stelde die vraag aan landbouwers die al voor hen werkten, waaronder wij. Ik zie de bio-teelt als een bijkomende diversificatie. Het vraagt veel werk en is toch ook een stukje een avontuur. De belangrijkste vraag die we ons stelden was: “Gaan we niet teveel met onkruid zitten?” Bovendien kan je maar een beperkt stukje van je totale teelt biologisch doen als je een familiebedrijf wilt blijven. Als je naar volledige bio wil gaan, vraagt dit een totaal andere logistiek. Je hebt bijvoorbeeld heel veel arbeiders nodig die het hele jaar door onkruid verwijderen.”
Irrigatie
“Het grootste deel van de groententeelt gebeurt dus nog conventioneel. Het voordeel van groenten te telen voor Hesbaye Frost is dat de rotaties lang zijn. De groenten zijn ook vaak een dubbele cultuur: je kan bijvoorbeeld eerst spinazie telen en in hetzelfde jaar ook nog bonen. Je bewerkt de bodem dus heel frequent en ook onkruiden worden snel weggewerkt. We proberen zoveel mogelijk mechanische onkruidbestrijding toe te passen maar een factor die we niet in de hand hebben, is het weer. Droog of nat, dat maakt een enorm verschil. Een troef die we hebben, is dat we het water dat door de fabriek gebruikt wordt om de groenten te wassen, kunnen gebruiken om onze percelen te irrigeren. Op die manier wordt er gegarandeerd dat we kwaliteitsgroenten afleveren, ook in droge jaren.“
Bio-cichorei
“Het is goed voor de bio-industrie dat er met cichorei een gewas bij komt want het aantal beschikbare gewassen is toch eerder beperkt. We zijn ermee in contact gekomen tijdens een vergadering van de CETA bio (een vereniging van Waalse bio-landbouwers) waar Jean Franc kwam toelichten wat BENEO-Orafti zocht. In 2019 hebben we een proefveld aangelegd en in 2020 teelden we onder contract twee hectare bio-cichorei. De risico’s zijn beperkt want het is een gewas dat weinig vatbaar is voor ziektes. Bovendien zorgt BENEO voor de oogst, het reinigen en de afvoer. Dit doen ze omdat de oogst heel precies moet gebeuren. Daarvoor zijn er gespecialiseerde loonwerkers die voor BENEO werken en die per uur betaald worden in plaats van per hectare zodat ze hun tijd kunnen nemen voor een optimale oogst.”
Hergroei vermijden
Het oogsten is zo belangrijk omdat het grootste risico bij cichorei zich situeert in de jaren na de teelt. Ieder stukje van de cichoreiplant dat achterblijft in de grond, kan aanleiding geven tot hergroei. Jaymaert: “Vandaar dat de grond die achterblijft na de reiniging wordt afgevoerd naar een perceel dat niet voor bioteelten wordt gebruikt. De enige manier om die hergroei te vermijden, is de grond heel vaak bewerken. Daarom werden er na de oogst van 2020 bonen gezaaid; die hebben een korte groeitijd. Maar spinazie kan ik drie jaar niet zetten. Daarvan oogst je de bladeren en je ziet niet het verschil met de bladeren van de cichorei die hergroeit. Je wacht best minstens vier jaar om terug cichorei te zaaien. Dat is ook de reden waarom ik liever een beperkte hoeveelheid cichorei teel. Ik denk dat we volgend jaar maximaal naar drie hectare zullen gaan. Zo kunnen we voldoende roteren op de beschikbare oppervlakte voor bio.”
Onkruidbestrijding
De onkruidbestrijding is dus de grootste uitdaging. Dit begint al voor het zaaien door het aanleggen van een vals zaaibed. “Ook het gebruik van een onkruidbrander is een mogelijkheid”, zegt Jaymaert. “Maar omdat wij hier een hele beperkte onkruiddruk hebben, wegen de kosten ervan niet op tegen het voordeel. Na het zaaien zetten we maximaal specifieke werktuigen in zoals een wiedeg, roterende schoffel of schoffelmachine. In het begin is het dus vooral machinaal werk, tegen het einde van de groei, meer handwerk. We hebben wel een speciale wiedeg gekocht waarmee we tot op vier centimeter van de planten kunnen werken. Er blijft dan niet zoveel handwerk meer over.”
Lokaal produceren
“We hebben sinds 2019 gebruik gemaakt van agronomen van BENEO die heel regelmatig langskomen om ons te adviseren. De oogst van vorig jaar was zeer goed. Het jaar was droog maar we hebben gebruik kunnen maken van onze irrigatie. In bio hebben we liever droge jaren dan natte want je kan dan onkruid wieden als je wil en irrigeren als het moet. We kwamen geen verrassingen tegen en het rendement was heel goed, zowel in kilo’s als in euro’s. Ik kan collega’s dus zeker aanbevelen om te starten met de teelt van bio-cichorei. Het is een interessant gewas, een goed rotatie-element en ik vind het ook wel fijn om een fabriek te helpen die vlakbij ligt. Het past ook een stuk in de cultuur om lokaal te produceren.”
Groei
Jaymaert ziet zeker nog groei voor de bio-landbouw in het algemeen: “Het probleem is dat chemische onkruidbestrijding steeds minder toegelaten is. Je gaat dus automatisch meer in de richting van bio. De geïntegreerde gewasbescherming (IPM) bepaalt ook dat je in de conventionele landbouw zo weinig mogelijk chemische middelen moet inzetten. Je ziet ook dat machinefabrikanten terug meer investeren in machines die ingezet kunnen worden in de mechanische onkruidbestrijding. Een extra stimulans zou kunnen zijn om de conversiepremie te verhogen in de jaren dat je omschakelt van conventionele landbouw naar bio-landbouw. Het lijkt me wel verstandig om de omschakeling met kleine stukjes te proberen, zoals wij het doen. Veel bedrijven willen altijd maar groeien om meer opbrengsten te hebben maar een dag heeft maar 24 uren en er is ook het familieleven. Bovendien is landbouwgrond duur. Dus op een bepaald moment stelde ik me de vraag: waarom het roer niet omgooien en op een kleine oppervlakte de rentabiliteit verhogen?” Daarnaast moet het voor Jaymaert ook niet altijd routine zijn. Zo is hij bijvoorbeeld recent begonnen met de aanplant van wijnstokken.
BIO-CICHOREI
Inuline als gezond product
Jean Franc (Agromanager) en Kristof Vrancken (verantwoordelijke biologische teelt) vertellen dat BENEO-Orafti behoort tot de groep Südzucker waar onder andere ook Tiense Suiker onder valt. Franc: “Cichorei wordt geteeld voor de inuline, een gezond product dat wordt toegevoegd aan yoghurt, frisdrank, brood of koeken. Inuline is technisch gezien suiker maar de keten is zo lang dat het een vezel is. Het bevat weinig calorieën en wordt onder andere beschouwd als een vervanger voor suiker en vet. De producten die onze klanten ermee maken, blijven dezelfde karakteristieken behouden wat betreft smaak en gevoel in de mond. Voordelige effecten zijn onder meer een betere calciumopname en een goede invloed op de darmflora. Maar het is duurder om te produceren. De voedingsindustrie zal dit ingrediënt niet kunnen integreren aan dezelfde prijs als de klassieke producten. Het is dus echt een specifieke gezondheidslijn.”
Biologische cichorei
“De manier waarop de teelt tot stand komt, is tegenwoordig ook belangrijk is voor de eindklant”, vertelt Kristof Vrancken. “We zijn daarom overtuigd dat de vraag naar producten op basis van bio-cichorei in de toekomst alleen maar zal stijgen. We waren al enkele jaren bezig met proeven en in 2020 werden de eerste commerciële contracten voor bio-cichorei opgesteld. De bedoeling is dat het areaal jaarlijks lichtjes toeneemt.” Franc gaat verder: “We hebben genoeg telers voor conventionele cichorei maar nog niet voor biologische cichorei. We zijn een Belgisch bedrijf, dicht bij de taalgrens en willen vooral met Vlaamse en Waalse landbouwers werken. De overgangsfase voor een veld van conventionele teelt naar biologische teelt duurt drie jaar, en velen zijn dus nog in transitie. Een teler met een grond in transitie kan dus nog niet beginnen, want voor BENEO moet de desbetreffende grond honderd procent biologisch gecertificeerd zijn.”
Veel kans op succesverhaal
BENEO stelt altijd voor om kleinschalig te starten om op die manier de teelt te leren kennen en de teeltgebonden risico’s beter te beheersen. Zeer specifiek aan het contract van BENEO is dat zij de zaden voorzien. Vrancken: “Er was gewoon onvoldoende biologisch zaad beschikbaar en niemand gaat dat produceren zonder gunstige verkoopsperspectieven. Daarom doen wij de aankoop. Ook het rooien, laden, reinigen en transport nemen wij voor onze rekening omdat het heel belangrijk is om in de startfase van deze teelt het rooien op de best mogelijke manier te verzekeren, vooral in functie van het garanderen van een correcte opbrengst en het vermijden van hergroei.” Volgens Franc is de meerwaarde voor de akkerbouwer, naast de gezonde insteek, het goede inkomstenperspectief onder contract. “De prijs is hoger dan die voor conventionele cichorei omdat er meer inspanningen nodig zijn wat betreft onkruidbeheersing. Maar je moet niet veel ton per hectare hebben om winst te maken. Als je je job goed doet, in een correct perceel, en de adviezen van onze agronomen volgt, zal het een succesverhaal worden. De opbrengst hangt af van de rooidatum. Daarom is er ook een automatisch compensatiesysteem in functie van de rooidatum. En de teler wordt niet betaald naar kwaliteit, dus ook daar zit er geen risico.”
Tekst en beeld: Seppe Deckx
